Inscenizacja wyzwolenia Nowego Stawu [ZDJĘCIA]. Tak mogły wyglądać walki 10 i 11 marca 1945 r.

Niedzielna inscenizacja na rynku Kościuszki, zorganizowana przez Nowostawskie Centrum Biblioteki i Kultury, zakończyła obchody 72 rocznicy wyzwolenia Nowego Stawu. Rekonstruktorzy podkreślali, że to, co prezentują widzom, jest ich autorskim nawiązaniem do marca 1945 roku w Neuteich, ponieważ nie zachowały się materiały źródłowe szczegółowo opisujące przebieg walk.

W inscenizacji udział wzięły: Samodzielna Grupa Odtworzeniowa Pomorze, Grupa Rekonstrukcji Historycznej Rex Toruń, GRH Toruń, Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wojsk Polskich i Radzieckich ze Szczecinka i Klub Wojenno-Historycznej Rekonstrukcji przy Domu Oficerów Floty Bałtyckiej z Kaliningradu.

Wstęp do inscenizacji przedstawiony przez rekonstruktorów:
Żuławy Wiślane będące częścią okręgu Gdańsk - Prusy Zachodnie były przez większą część II wojny światowej oazą spokoju, do której docierały jedynie echa dalekich działań na różnych frontach Europy, jednak kiedy pod koniec 1944 roku wojska radzieckie dotarły do Prus Wschodnich i sytuacja militarna Niemiec stawała się beznadziejna, także mieszkańcy Żuław odczuwali bezpośrednie zagrożenie i niepewność swojego losu. Wydarzenia, które rozegrały się w tym miejscu w marcu 1945 roku, były dla całości działań wojennych jedynie drobnym epizodem, lecz dla Żuław i tutejszych mieszkańców były końcem dotychczasowego świata.
W styczniu '45 roku w wyniku przeprowadzonej przez oddziały Armii Czerwonej operacji wschodniopruskiej wojska radzieckie zajęły obszar Żuław położony na wschód i południe od rzeki Nogat. (...) Mimo ogromnej dysproporcji sił między wojskami niemieckimi a sowieckimi żołnierze Wehrmachtu dysponowali poważnym atutem w postaci korzystnych warunków naturalnych występujących na bronionym obszarze. Żuławy posiadały bowiem znakomite możliwości obronne z uwagi na występowanie licznych rzek, kanałów, grobli i nasypów, a warunki te zwiększono poprzez wykształcenie w punkty oporu dwóch największych ośrodków miejskich - Nowego Dworu Gd. i Nowego Stawu. Dodatkowo obrońcy mogli w szybki i łatwy sposób doprowadzić do zalania Żuław poprzez niszczenie wałów, śluz i infrastruktury. (...)
Po przełamaniu słabej linii obronnej nad brzegiem rzeki najważniejszym punktem oporu była położona na północ do Malborka miejscowość Nowy Staw. Walki o miasto prowadzone od 10 marca przez oddziały 2 Armii Uderzeniowej wspartej przez 48 Armię, mimo że krótkie, były bardzo intensywne, o czym świadczy fakt, że w ich wyniku zabudowa miasta została zniszczona w 25 procentach. Do 11 marca Nowy Staw został całkowicie opanowany przez wojska sowieckie, a do 13 marca oddziały 2 Armii Uderzeniowej zajęły także okoliczne miejscowości, dochodząc do rzeki Linawy.
Do 13 marca oddziały niemieckie utraciły większość Żuław Wielkich. Wobec katastrofalnej sytuacji militarnej grożącej zagładą znajdującym się na tym obszarze jednostkom Wehrmachtu wydano rozkaz zalania Żuław i wysadzenia tam. W wyniku zalania walki na tym obszarze straciły na intensywności, a większość oddziałów niemieckich zyskała możliwość wycofania się."