Cukrownia Malbork, czyli... od niemieckiej do polskiej spółki akcyjnej. Historia najstarszego zakładu produkcyjnego

W 1880-1881 roku z inicjatywy władz prowincji i akcjonariuszy prywatnych powołano do życia spółkę Zuckerfabrik Marienburg A.G. Początkowo produkcja skupiała się wyłącznie na surowcu niekonsumpcyjnym, produkowanym na potrzeby rafinerii. W latach 30. XX w. wzbogacono asortyment produkcyjny. Obszar plantacji buraka cukrowego wynosił wówczas około 2750 hektarów.

Cukrownia należała do największych przedsiębiorstw w powiecie malborskim przed 1945 rokiem. W ostatniej fazie działań wojennych została kompletnie zniszczona. Dzieła zniszczenia dopełniła próba demontażu linii produkcyjnych i urządzeń przez wojska radzieckie.

Cukrownia Malbork po II wojnie światowej

Szybko podjęto próbę reaktywacji zakładu. 16 kwietnia 1945 r. pojawiły się informacje o utworzeniu Okręgowego Zrzeszenia Cukrowni Gdańsk-Olsztyn i mianowaniu dyrektorem inż. Edwarda Dołęgi-Olexa. Tymczasową siedzibą miała być malborska cukrownia, a zasięg terytorialny rozciągał się na województwa: gdańskie i olsztyńskie, obejmując 7 cukrowni: Malbork, Nowy Staw, Prabuty, Pruszcz, Rastenbork, Sobowidz i Stare Pole.

Zjednoczenie posiadało osobowość prawną i powołane było do koordynowania gospodarki przemysłowej i planów działalności przedsiębiorstw cukrowniczych na przydzielonym terenie. Naczelnego dyrektora Zjednoczenia powołał i odwoływał minister przemysłu na wniosek naczelnego dyrektora Centralnego Zarządu Przemysłu Cukrowniczego.
Siedziba zarządu mieściła się w Malborku przy ul. Derdowskiego, a od roku 1947 przy ul. 17 Marca. Przedsiębiorstwa zrzeszone w Zjednoczeniu podlegały pod względem administracyjnym, handlowym i technicznym jego zarządowi, otrzymywały od niego wiążące wskazówki i polecenia.

Cukrownie podlegające w dniu 29 grudnia 1945 r. Zjednoczeniu Przemysłu Cukrowniczego Okręgu Gdańskiego, za wyjątkiem Świecia, na podstawie ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej zostały przejęte bez odszkodowania jako własność poniemiecka. Struktura organizacyjna Gdańskiego Zjednoczenia Przemysłu Cukrowniczego ulegała zmianom na przestrzeni lat 1947-1951. W tym czasie do ZPC w Malborku włączone zostały m.in. cukrownie w Kluczewie i Wałczu.

Cukrownia Malbork już wtedy podlegała pod Toruń

Decyzją CZPC, Gdańskie ZPC zostało postawione w stan likwidacji z dniem 1 lipca 1956 r. i rozdzielone na równorzędne jednostki. Cukrownie Malbork, Nowy Staw, Pelplin, Pruszcz i Stare Pole trafiły do struktur Pomorskiego ZPC w Toruniu; cukrownie Gryfice, Kluczewo, Szczecin oraz suszarnie Wałcz do Poznańskiego ZPC w Poznaniu; cukrownia Kętrzyn bezpośrednio do Centralnego ZPC w Warszawie.

Chciałbym podziękować pani dyrektor Archiwum Państwowego w Malborku za zgodę na publikację powyższego tekstu. a Panu Józefowi Wolińskiemu - za udostępnienie pamiątkowego medalu 100-lecia malborskiej cukrowni.

Marek Dziedzic

* Autor jest członkiem Stowarzyszenia Wspierania Szpitala Jerozolimskiego w Malborku.