22 lipca w PRL był wolny od pracy. To było ważne święto narodowe. Jak je dawniej obchodzono w Malborku?

Narodowe Święto Odrodzenia Polski obchodzono na pamiątkę rocznicy ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w 1944 r. Ustanowiono go świętem narodowym i dniem wolnym od pracy ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945 r., czyli rok po podpisaniu manifestu. W ten samej ustawie zniesiono za to Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada.

Słynny Manifest PKWN z 1944 r. wprost o Malborku nie mówił. Ale w sprawach granic Manifest wzywał do walki o „powrót do Matki – Ojczyzny starego polskiego Pomorza i Śląska Opolskiego”, a także o Prusy Wschodnie i o szeroki dostęp do morza, „o polskie słupy graniczne nad Odrą”. Na wschodzie granica miała być uregulowana zgodnie z zasadą: ziemie polskie – Polsce, ziemie ukraińskie, białoruskie i litewskie – odpowiednim republikom radzieckim.

Gdy w Chełmie w lipcu 1944 r. ogłaszano manifest lipcowy, kilkaset kilometrów dalej, w wojennym Malborku przeżywano fakt, że miasto staje się twierdzą. Powstał plan ewakuacji ludności. Rozpoczęły się prace przy kopaniu okopów, budową gniazd dla karabinów maszynowych, zasieków z drutu kolczastego. Razem z robotami ziemnymi, krok za krokiem, organizowano składy żywności i amunicji, powstawały rowy przeciwczołgowe.
Jak to wszystko się skończyło, wiadomo.

A wówczas, gdy Krajowa Rada Narodowa w 1945 r. ustanawiała nowe lipcowe święto narodowe, które czciło początek PRL, w powojennym Malborku przywracano dopiero miasto do życia. W lipcu tamtego roku władze polskie przejmowały elektrownię wodną w Rakowcu. Aż do grudnia było to jedyne źródło prądu, więc zasilanie miały tylko najważniejsze obiekty.

W 1953 r. w zamkowej scenerii zorganizowano piekny koncert polskich arii i pieśni. To było wielkie wydarzenie, bo wystąpili artyści Opery Warszawskiej: Jadwiga Dzikówna – sopran, Michał Szopski - tenor i Kazimierz Poreda – bas. Akompaniowała im Wanda Klimowicz.

22 lipca 1955 r. odbyła się uroczysta sesja z udziałem dwóch rad narodowych: powiatowej i miejskiej. Zebrani wysłuchali referatu wygłoszonego przez Kazimierza Sankowskiego, przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Wyliczył on najważniejsze osiągnięcia pierwszej 10-latki PRL.
Wystąpiły też działające wówczas zespoły: Chór Międzyspółdzielniany, Trio Żeńskie Cukrowni, Chór Związku Zawodowego Kolejarzy Lutnia i Orkiestra Symfoniczna PSS.

W latach 50. w Malborku odbywały się również nie tylko uroczyste sesje lokalnych władz. Organizowano także zloty młodzieży powiatów nadwiślańskich. Towarzyszyły im liczne imprezy: rajdy, regaty, mecze.

Co ciekawe, w 1961 r. to właśnie 22 lipca, a nie w rocznicę plebiscytu, który odbył się 11 lipca 1920 r., na dawnym Domu Polskim odsłonięta została tablica poświęcona rocznicy bojownikom ruchu plebiscytowego o polskość ziemi malborskiej.
Uczestniczył w niej m.in. Jan Paluszkiewicz, były działacz plebiscytowy w okręgu malborskim.

Uroczysty charakter miała sesja rad narodowych z okazji XX-lecia PRL. Ale ta data bardziej kojarzy się jednak z osiedlem, które powstało w miejscu zburzonej podczas działań wojennych starówki. Wmurowanie kamienia węgielnego pod pierwszy budynek miało miejsce 25 maja 1962 r. Kolejne bloki powstawały do 1968 r.

Całe osiedle zaprojektował gdański architekt Szczepan Baum. Wzorował się na przedwojennej koncepcji przestrzennej. Centralnym punktem obecnego Starego Miasta, a wówczas Osiedla XX-lecia PRL, bo taką nazwę nosiło osiedle do lat 90., był obecny Trakt Jana Pawła II. To wzdłuż niego stanęły powtarzalne czterokondygnacyjne bloki.
Drugą linię zabudowy zajęły proste punktowce oraz zaplecze handlowe i usługowe w postaci pawilonów. Powstała więc atrakcyjna, jak na lata 60., sypialniana enklawa miasta, za którą autor otrzymał nawet nagrodę ministra budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych.

W lipcu 1968 r. oddano do użytku Spółdzielczy Dom Handlowy Jurand.

Oby takich budów w naszym województwie było jak najmniej! Aż 6 lat realizowano inwestycję rzędu 8 mln zł. Zmieniano wykonawców, uzupełniano dokumentację, sporo pieniędzy poszło na interwencyjne rozmowy telefoniczne, odbyło się sporo narad, ustalano dziesiątki terminów – czytamy w notatce z „Dziennika Bałtyckiego” z lipca 1968 r.

To o trzy lata dłużej niż… Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, który również był ważnym akcentem obchodów narodowego święta, tyle że w połowie lat 50.

Na tamte czasy Jurand uchodził za nowoczesny budynek.

Trzeba stwierdzić, że obiekt jest ładny, chociaż jego wykończenie powinno być staranniejsze – pisał reporter „DB”. - SDH jest zradiofonizowany, posiada też odpowiednie wyposażone pomieszczenia dla personelu pomocniczego. Zarząd WSS Społem w Gdańsku jest przekonany, że ta piękna placówka handlowa w pełni wywiąże się wobec mieszkańców i turystów.

W lipcu 1974 r. świętowali działacze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. To wtedy jej komitet powiatowy przeprowadził się do nowego gmachu na pl. Słowiańskim, czyli do Domu Partii, nazwanym tak przez niektórych do dzisiaj.

Wcześniej zajmował budynek przy ul. Kościuszki 54. Ta dawna willa przekazana została władzom oświatowym z przeznaczeniem na siedzibę Związku Nauczycielstwa Polskiego, Dom Nauczyciela i bibliotekę związkową. Obecnie to Muzeum Miasta Malborka, wcześniej Malbork Welcome Center.

Lipiec 1981 r. kojarzyć się może do dzisiaj niektórym mieszkańcom z wielką demonstracją, która miała miejsce w mieście. Odbyła się przed Domem Partii i Urzędem Miasta. „Kronika miasta Malborka” donosi, że był to tzw. marsz głodowy.
Na transparentach można było wyczytać, że „Polak pracuje kiedy nie głoduje”, „Chcemy dzielić chleb nie Polskę”, „Czym nakarmimy nasze dzieci”.

Ale jeszcze w 1984 r. hucznie obchodzono 40-lecie PRL. Podczas sesji rad narodowych w salach zamkowych wręczano odznaczenia nadane przez Radę Państwa.

Ostatni ślad peerelowskiego lipcowego święta miał miejsce w 1989 r. 20 lipca oddano do użytku obecną siedzibę Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej. W przekazaniu obiektu strażakom uczestniczył gen. poż. Andrzej Stefanowski, ówczesny komendant główny PSP.

Narodowe święto przypadające na 22 lipca zostało zniesione ustawą sejmową z 6 kwietnia 1990 r.