Malbork. Przedzamcze przed odbudową. Muzeum Zamkowe zainaugurowało projekt inwestycyjno-edukacyjny

Kwota zawrotna. Pokazuje skalę przedsięwzięcia i choć niewtajemniczonym mogłoby się zdawać, że to "tylko" dwa budynki, które "wystarczy" odbudować, to oczywiście tak nie jest. Sprawa jest dużo bardziej skomplikowana. Do reliktów średniowiecznych obiektów wykonawcy będą musieli podejść z szacunkiem i pieczołowitością. Odtworzenie zabudowań poprzedzą prace archeologiczne i badania konserwatorskie pozostałości z czasów krzyżackich.

Co znajdowało się w tych pomieszczeniach? Być może browar, słodownia, inne warsztaty rzemieślników. Warto sobie uzmysłowić, o czym oczywiście doskonale wiedzą miłośnicy historii warowni i Malborka, że cały Zamek Niski był zabudowany. Także na placu, który obecnie rozciąga się od bramy głównej Zamku Średniego do linii kolejowej, znajdowały się budynki mieszkalne i gospodarcze. Patrząc w kierunku Nogatu, do współczesnych czasów zachował się tylko ciąg z dawnym kościołem św. Wawrzyńca, byłym Hotelem Zamek (używając terminologii powszechnie dziś stosowanej przez malborczyków) i ruiny, które obecnie stają się przedmiotem szczególnej uwagi kierownictwa Muzeum Zamkowego.

Inwestycja zyskuje o tyle... historyczne znaczenie, że odtworzone zostaną ostatnie tak duże, widoczne w postaci ruin, pozostałości po działaniach wojennych z zimy 1945 roku i na pewno jedne z ostatnich niezagospodarowanych budowli na ponad 20-hektarowym terenie zespołu zamkowego. Za nieco ponad trzy lata, z początkiem maja 2024 r., gdy zacznie się sezon turystyczny, całkiem nowe zaplecze naukowe będzie już służyło pracownikom Muzeum Zamkowego, przyjmie mieszkańców i turystów.

Przypomnijmy, że w piwnicach, na parterze i pierwszym piętrze dwóch budynków będą się mieściły pracownia konserwatorska, biblioteka zamkowa z czytelnią oraz nowe jednostki - pracownia digitalizacji i centrum badań nad dziejami zakonu krzyżackiego. Zwłaszcza to ostatnie już teraz może budzić ciekawość miłośników historii.

Materialnych pozostałości po bytności Krzyżaków na tych ziemiach, szczególnie w północnej Polsce, jest bardzo dużo. Nie myślę tylko o zamkach, ale także kościołach, zabytkach gospodarczych, administracyjnych, które budzą zainteresowane - mówi dr hab. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku.

Centrum zajmie się m.in. stworzeniem bazy wszelkich publikacji o zakonie krzyżackim, w tym niezwykle cennej dokumentacji archeologicznej i konserwatorskiej. Ma też prowadzić działalność wystawienniczą i wydawniczą. Oczywiście będzie też ośrodkiem spotkań i konferencji naukowych.

- Będzie to przeszłość, ale i teraźniejszość, bo także dzielenie się dobrymi praktykami na temat rewitalizacji i zarządzania zabytkami pokrzyżackimi - dodaje Janusz Trupinda.

Jak zapewnia dyrekcja zamku, nowe miejsce w całości ma być otwarte dla mieszkańców i turystów.

Koszt całkowity projektu to ok. 28 mln zł. Taka kwota pojawia się w wynikach konkursu w ramach Programu Kultura ogłoszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na odtworzenie zabudowań i wprowadzenie do nich nowych funkcji muzeum otrzymało ponad 17,5 mln zł: 15 096 969,48 zł z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czyli tzw. funduszy norweskich, oraz 2 664 171,09 zł z budżetu państwa.

Obecnie trwają przygotowania do ogłoszenia przetargów na prace konserwatorskie i budowlane, co ma nastąpić prawdopodobnie w marcu.

Mamy nadzieję jeszcze wiosną rozpocząć prace budowlane. Koniec robót przewidziany jest na grudzień 2023 roku, a w 2024 r. w pełni wyposażone pomieszczenia będą oddawane do użytku - wyjaśnia Agnieszka Kowalska, zastępca dyrektora Muzeum Zamkowego ds. naukowo-konserwatorskich, koordynatorka projektu.

Historyczne relikty ścian i sklepień piwnicznych będą zachowane. Zaprojektowano niezależną konstrukcję, która umożliwi wprowadzenie kubatury i zadaszenia, odtwarzających historyczne bryły z wykorzystaniem tradycyjnych materiałów budowlanych. Wszystko ma być oczywiście funkcjonalne, dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, wyposażone w specjalistyczny sprzęt - jak na muzeum pamiętające o duchu przeszłości, ale idące też z duchem czasu.

Na czas realizacji projektu malborska instytucja podpisała umowę o współpracy z dwoma norweskimi podmiotami: Nordlandsmuseet Bødo i Bødo Kommune. Celem jest szkolenie pracowników Muzeum Zamkowego w Malborku. Doświadczenie przydadzą się później również podczas pracy w nowym ośrodku.

- Bødo Kommune, na którego terenie znajdują się głównie zabytki budownictwa drewnianego, realizuje obecnie projekt badania klimatu zabytkowych wnętrz zaplanowany na 50 lat. Tak długa perspektywa pozwala na ocenę faktycznych zmian, które zachodzą w stanie obiektów zabytkowych oraz wpływu zmian klimatu na tego rodzaju obiekty - wyjaśnia Agnieszka Kamińska.

Równolegle z pracami budowlanymi i konserwatorskimi będzie też realizowana oferta edukacyjno-kulturalna dla osób zainteresowanych tematami ochrony dziedzictwa kulturowego, zarówno niezwiązanych z nimi zawodowo, jak i dla specjalistów. Będzie okazja, by zapoznać się z obecnym zapleczem badawczym Muzeum Zamkowego.

Cykliczny program kulturalno-edukacyjny, adresowany głównie do mieszkańców regionu, będzie kontynuowany po oddaniu nowego miejsca do użytku. Uruchomione zostaną również dwie platformy cyfrowe prezentujące zasoby zamku w Malborku umożliwiające w szerokim zakresie poznawanie historii i zbiorów.

Jest to realizacja wdrażanej od 2018 roku naszej misji i strategii budowania muzeum kompetencji, muzeum spełniającego najwyższe standardy wystawiennicze i konserwatorskie, opartego o wiedzę i badania naukowe - mówił o projekcie w piątek (26 lutego) podczas jego inauguracji Janusz Trupinda. - Muzeum, które podnosząc swój poziom również dzieli się tymi kompetencjami z całym otoczeniem i taki właśnie jest ten projekt, który zaczynamy.

Warto przypomnieć, że to już po raz trzeci Muzeum Zamkowe pozyskało dofinansowanie z funduszy norweskich. Kilka lat temu zostały przeprowadzone prace remontowo-konserwatorskie w zespole kościoła Najświętszej Marii Panny, a jeszcze wcześniej udało się odrestaurować Pałac Wielkich Mistrzów i Wielki Refektarz.

Dosłownie obok projektu też będą się działy ważne rzeczy. Ruiny sąsiadują z zachowanymi zabudowaniami gospodarczymi i kościołem św. Wawrzyńca. One też wymagają uwagi i jak się okazuje, prace remontowe dojdą do skutku.

- Równolegle do inaugurowanego projektu będziemy się zajmować kościołem Świętego Wawrzyńca, jedną z najważniejszych świątyń znajdujących się na terenie zamku malborskiego, znajdującą się właśnie po zachodniej stronie Przedzamcza, w pobliżu rewitalizowanych budynków, którą chcemy przystosować do celów wystawienniczych. Interdyscyplinarne prace badawcze już trwają, za chwilę przystąpimy do prac konserwatorskich i jeżeli warunki pozwolą, zaadaptujemy to wyjątkowe wnętrze do celów wystawienniczych, przywracając mu historyczne znaczenie i odpowiednią rangę - wyjaśnił Janusz Trupinda.