Malbork. Wystawa rzeźby w zamku, która dla specjalistów jest wydarzeniem na skalę kraju. To okazja, by... zerwać ze stereotypem muzealnika

Wystawa "Bilde von Prage" w ramach projektu badawczego "Styl piękny w redakcji czeskiej w Prusach – rzeźba kamienna z lat 1380-1400" – tak przedstawiony temat może fascynować wąskie grono specjalistów i miłośników sztuki. Tymczasem kryje się za nim, można by nawet powiedzieć, fascynująca praca konserwatorów zabytków.

Na tej ekspozycji, jak informuje Muzeum Zamkowe w Malborku, pokazane zostaną „najwyższej klasy gotyckie figury, wykonane w pierwszorzędnych warsztatach kamieniarskich w Pradze.” Stanowią one „świadectwo wyrafinowania i umiejętności dawnych mistrzów, obraz przemian myślowych i religijnych na przełomie XIV i XV wieku oraz dowód na uczestnictwo mieszkańców państwa krzyżackiego w wymianie kulturowej z największymi europejskimi ośrodkami”.

Wystawa, która zostanie otwarta w najbliższy weekend, zwieńczy dwa lata intensywnej pracy zespołu badawczego.

I to nie tylko pracy „papierkowej”, takiej jak sporządzanie podań, wniosków i pism, ale przede wszystkim takiej, która wymagała aktywności fizycznej: wspinaczki na rusztowania, demontowania i przenoszenia zabytków, pobierania próbek, fotografowania, skanowania, analizowania za pomocą specjalistycznych urządzeń. To świetna okazja, aby rozprawić się ze stereotypem muzealnika jako nudnawego gościa zajmującego się pilnowaniem pokrytych kurzem gablot – informuje Muzeum Zamkowe.

Przykładem są prace konserwatorskie przy Piecie z kościoła w Nowym Mieście Lubawskim (ok. 1410 r., wykonana ze skały wapienno-krzemionkowej typu opoka), które zakończyły się w sierpniu w Pracowni Konserwacji Zabytków w Muzeum Zamkowym w Malborku. Trafiła tutaj pod koniec 2018 r., pokryta grubą warstwą kurzu, pyłów i pajęczyn, popryskana parafiną pochodzącą od świec. Do tego plamy, przebarwienia, przemalowania. Kompleksową konserwacją zabytku zajęła się Jolanta Ratuszna z Muzeum Zamkowego, po uzyskaniu zgody służb konserwatorskich województwa warmińsko-mazurskiego.

Jeszcze przed rozpoczęciem oczyszczania zlecono dr Magdalenie Dydzie z Uniwersytetu Warszawskiego badania zanieczyszczenia mikrobiologicznego rzeźby. Naukowiec wyhodowała w laboratorium próbki, dzięki czemu zidentyfikowała pod mikroskopem liczne kolonie grzybów strzępkowych, bakterii i drożdżaków, które - jak informuje Muzeum Zamkowe - zasiedlały w dużej liczbie m.in. powierzchnię ręki oraz policzek figury Jezusa i czoło figury Marii.

Analiza grzybów pleśniowych wykazała obecność silnie patogennych gatunków. Na podstawie wyników analiz można było wybrać odpowiedni preparat dezynfekcyjny, którym została potraktowana cała powierzchnia rzeźby. Umożliwiło to w pełni bezpieczne dla konserwatora przystąpienie do jej oczyszczania – informuje Muzeum Zamkowe.

Kolejne specjalistyczne badania nad Pietą dotyczyły warstw malarskich i złoceń z powierzchni rzeźby wykonane w Międzyuczelnianym Instytucie Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki przy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W warunkach laboratoryjnych badacze określili oryginalną kolorystykę na większej powierzchni piety. Potem przyszła pora na oczyszczanie rzeźby. Prócz tradycyjnych metod (pasta kauczukowa, rozpuszczalniki, detergenty) użyto też techniki laserowej.

Inny przykład. Do oczyszczenia figury św. Elżbiety z Turyngii znajdującej się w Muzeum Narodowym w Gdańsku użyto okładów lateksowych typu „peel off”, które najpierw delikatnie rozmiękczają nawarstwienia, wiążą je, a następnie usuwają wraz ze zdjęciem okładu. Te prace przeprowadziła Kamila Ślefarska z Pracowni Konserwatorskiej MNG.

Muzeum Zamkowe wyjaśnia, że tytuł malborskiej wystawy "Bilde von Prage" nawiązuje do jedynej wzmianki źródłowej o czeskim imporcie rzeźb na tereny państwa zakonnego, zachowanej w krzyżackiej księdze skarbowej (Tresslerbuch).

- Będzie to pierwszy w historii polskiego wystawiennictwa tak obszerny pokaz tych dzieł. Zabytki kamienne zostaną zaprezentowane na tle nieco wcześniejszej i równoległej produkcji rzeźbiarskiej w Prusach oraz w kontekście lokalnej recepcji czeskich pierwowzorów w sztuce lokalnej - informuje Muzeum Zamkowe.

Na wystawie będzie można zobaczyć takie zabytki:

• figury z kręgu tzw. Ołtarza Opłakiwania (Muzeum Narodowe w Gdańsku),
• posąg św. Elżbiety z Malborka (kościół św. Jana),
• posąg św. Barbary z Barbarki (Muzeum Diecezjalne w Pelplinie),
• Pieta z Nowego Miasta Lubawskiego (kościół św. Tomasza Apostoła),
• Chrystus Ogrójcowy (Muzeum Zamkowe w Malborku)
• Vir Dolorum (katedra św. Janów w Toruniu)

Organizatorzy radzą też zwrócić uwagę na figurę św. Elżbiety z Turyngii ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, bo to… drewniana wersja kamiennego posągu pochodzącego z kościoła św. Jana w Malborku, niemal identyczna z malborskim pierwowzorem.

To, kiedy i dlaczego powstała, jest jeszcze zagadką i zmartwieniem historyków sztuki i konserwatorów. Bez względu na to, jakie będą ich ustalenia, krakowska rzeźba jest kolejnym przykładem recepcji czeskich dzieł stylu pięknego w sztuce lokalnej i dowodem na postrzeganie ich jako niezwykle atrakcyjne – informuje Muzeum Zamkowe.

Obecnie trwają transporty zabytków i ich montaż w zaaranżowanej przestrzeni w dormitoriach na Zamku Wysokim Muzeum Zamkowego w Malborku. Czasem trzeba sięgnąć po specjalistyczne rozwiązania, np. aby figurę Chrystusa Bolesnego zdemontować w katedrze w Toruniu, trzeba było rozstawić rusztowania.

• Wystawa dla zwiedzających będzie dostępna od 18.10.2020 r.
• Partnerami Muzeum Zamkowego w Malborku są Muzeum Narodowe w Gdańsku i Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.