Minęło 700 lat od koronacji Władysława Łokietka, księcia łęczyckiego na Króla Polski

Poniżej publikujemy tekst dr Tomasza Stolarczyka z Uniwersytetu Łódzkiego.

Władysław zwany Łokietkiem z polskiej dynastii Piastów urodził się ok. 1260 r. jako syn księcia kujawsko-łęczyckiego Kazimierza I Konradowica (syna Konrada I Mazowieckiego) i jego trzeciej żony Eufrozyny, księżniczki opolskiej, córki Kazimierza I opolsko-raciborskiego i Wioli księżniczki bułgarskiej.

Kiedy w dniu 14 grudnia 1267 r. zmarł książę Kazimierz I Konradowic Łokietek stał się, wspólnie ze swoimi młodszymi braćmi Kazimierzem II Kazimierzowicem i Siemowitem, dziedzicem Kujaw południowych ze stolicą w Brześciu Kujawskim, ziemi dobrzyńskiej i księstwa łęczyckiego. Początkowo władzę w tych dzielnicach w ich imieniu, jako małoletnich, sprawowała matka księżna Eufrozyna. W 1275 r. zakończyła się jej regencja (księżna sama zaś wyszła ponownie za mąż za księcia gdańskiego Mściwoja II), a książęta, nadal wspólnie, jako bracia niedzielni, przejęli bezpośrednie rządy nad swoimi ziemiami.

Przed 25 lipca 1287 r. najmłodszy z braci Siemowit objął samodzielne rządy w ziemi dobrzyńskiej. Z kolei rok później, po 12 lipca, Łokietek objął rządy w księstwie sieradzkim po zmarłym swoim przyrodnim bracie księciu Leszku Czarnym, który był również władcą ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Jednocześnie pozwolił usamodzielnić się bratu Kazimierzowi II, oddając mu bezpośrednie rządy w księstwie łęczyckim a dla siebie zatrzymując Brześć Kujawski.

W 1288 r. Władysław Łokietek poparł roszczenia swojego stryjecznego brata Bolesława II, księcia płockiego do tronu krakowskiego i wspólnie z Kazimierzem II Kazimierzowicem wsparł go w walce z księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem. W dniu 26 lutego 1289 r. wojska koalicji pokonały Probusa w bitwie pod Siewierzem. Bolesław II nie mógł jednak zdobyć Krakowa, porzucił zatem myśli o opanowaniu stołecznego grodu, a swoje pretensje do władzy w Małopolsce scedował na Łokietka. Ten jednak sam został pobity przez wojska Henryka IV i księcia głogowskiego Henryka III i musiał uciekać z Krakowa. Utrzymał się jednak w ziemi sandomierskiej.

Po nagłej śmierci księcia wrocławskiego w czerwcu 1290 r. i wycofaniu się Przemysła II Łokietek wznowił walkę o Kraków. Tym razem jednak jego przeciwnikiem został sam król czeski Wacław II Przemyślida., który wiosną 1291 r. opanował miasto i wyruszył przeciwko księciu brzeskokujawskiemu i sieradzkiemu. Początkowo Łokietek z pomocą wojsk węgierskich utrzymał się w Sandomierzu, ale we wrześniu 1292 r., po krótkim oporze w Sieradzu (w walkach był wspierany przez brata Kazimierza II łęczyckiego), musiał poddać się królowi Wacławowi i oddać mu księstwo sandomierskie oraz przysiąc, że pod karą ekskomuniki ze strony arcybiskupa Jakuba Świnki dochować wierności Przemyślidzie oraz udzieli pomocy mu ze swoich księstw dziedzicznych: Kujaw i sieradzkiego.

Władysław Łokietek nie zrezygnował jednak z dalszej walki o Kraków. W 1293 r. na spotkaniu książąt polskich: Przemysła II, Łokietka i Kazimierza II Kazimierzowica w Kaliszu zawiązano nową koalicję antyczeską, mającą na celu odbicie stołecznego grodu i całej Małopolski z rąk wroga oraz objęcie krakowskiego tronu w następującej kolejności: Przemysł II, Władysław Łokietek, Kazimierz II. Jednak w czerwcu (10) następnego roku ten ostatni zginął w bitwie z Litwinami wielkiego księcia Witenesa, a Łokietek został nowym władcą księstwa łęczyckiego. Dwa lata później, po tragicznej śmierci króla Przemysła II (koronacja 1295 r.) w zapusty (8 lutego) Władysław w Łokietek odziedziczył po nim również Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Był już wówczas zatem księciem brzeskokujawskim, łęczyckim, sieradzkim, wielkopolskim i gdańskim a także przybrał tytuł dziedzica Krółestwa Polskiego.

W 1299 r. Łokietek popadł w otwarty konflikt z księciem głogowskim Henrykiem III, popieranym przez opozycję możnowładczą, który pragnął zdobyć Wielkopolskę dla siebie. Wykorzystał to Wacław II, który wyruszył ponownie przeciwko Łokietkowi i wygnał go z kraju a sam koronował się na króla Polski w 1300 r.

Władysław Łokietek powrócił do Ojczyzny dopiero z pomocą węgierską w 1304 r. i od razu rozpoczął odzyskiwanie utraconych ziem począwszy od sandomierskiej, następnie krakowskiej z Krakowem na czele (przejęcie jej nastąpiło dzięki szczęśliwym dla księcia nagłym śmierciom ostatnich królów czeskich z dynastii Przemyślidów: Wacława II i Wacława III) oraz swoich dziedzicznych - sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, a także Ziemi Dobrzyńskiej, Pomorza Gdańskiego. Niestety to ostatnie zostało na przełomie 1308/1309 r. opanowane przez Krzyżaków (odzyskane przez Polskę dopiero w 1466 r.). Walka z opozycją małopolską na czele z biskupem krakowskim Janem Muskatą, czeskim stronnikiem, a zwłaszcza tzw. bunt wójta Alberta (1311-1312) uniemożliwiły Łokietkowi skuteczną obronę zagrożonych. Również dopiero w 1314 r. Władysław Łokietek skutecznie opanował Wielkopolskę i mógł rozpocząć starania o królewską koronę. Dwuletni wakat na Stolicy Piotrowej w Awinionie po śmierci papieża Klemensa V w 1314 r., zakończony dopiero wyborem Jana XXII w 1316 r., następujące po sobie w krótkim okresie czasu zgony arcybiskupów gnieźnieńskich Jakuba Świnki w 1314 r. i Borzysława w 1317 r., pretensje nowego króla czeskiego Jana Luksemburczyka do ziem polskich skutecznie odsuwały w czasie koronację Piasta.

W celu wzmocnienia swoich praw do polskiej korony Łokietek zwołał w 1318 r. wiec rycerstwa do Sulejowa, a następnie do Pyzdr gdzie zebrani poparli jego starania o królewską koronację. Nastąpiła ona ostatecznie (po uzyskaniu zgody papieża Jana XXII) w niedzielę 20 stycznia 1320 r. w Krakowie, a nie jak dotychczas w Gnieźnie, w Katedrze Wawelskiej. W ten sposób Polska na powrót stała się (tym razem już na stałe) Królestwem i zakończył się okres rozbicia dzielnicowego trwający u nas od 1138 r.