Trwa odbudowa na Przedzamczu w Malborku. Wielomilionowa inwestycja w Muzeum Zamkowym idzie zgodnie z planem

Ta część zespołu zamkowego w Malborku najdłużej czekała na odbudowę z powojennych zniszczeń, które były skutkiem ostrzału artyleryjskiego prowadzonego przez Armię Czerwoną w okresie styczeń-marzec 1945 roku. Dzisiaj na Przedzamczu, między linią kolejową Warszawa-Gdańsk a bramą główną Muzeum Zamkowego, stoją już odtworzone dwa budynki, których fragmenty pamiętają czasy średniowiecza (wtedy stanowiły ciąg zabudowań pełniących funkcje gospodarcze). Relikty średniowieczne poddano zabiegom konserwatorskim, ściany dobudowano, obiekty zadaszono, a w środku powstała nowa konstrukcja żelbetowa.

Obecnie pełną parą idą prace wewnątrz obiektów, stanęły już ściany działowe wytyczające pomieszczenia, trwa montaż instalacji. Innymi słowy, już nie trzeba sobie wyobrażać, jak to wszystko będzie wyglądało, lub oglądać planów, bo już fizycznie widać wyłaniający się efekt. Przypomnijmy, że w nowych wnętrzach zostaną ulokowane nowe działy Muzeum Zamkowego, czyli Ośrodek Badań nad Dziedzictwem Pokrzyżackim i pracownia digitalizacji, zostaną też tutaj przeniesione pracownie konserwatorskie z Domku Steinbrechta oraz Biblioteka Naukowa Muzeum Zamkowego z Karwanu.

Biblioteka będzie zajmowała największą powierzchnię. To dział, który istnieje od momentu powstania muzeum, czyli od 1961 roku. Kilkakrotnie zmieniała lokalizację, a na pierwszym piętrze Karwanu mieści się od 1998 roku.

Tu nie mamy złych warunków. Są odpowiednio przystosowane magazyny, jest czytelnia, pomieszczenie dla bibliotekarzy, jednakże duży przyrost księgozbioru spowodował, że po prostu już tutaj się nie mieścimy. Mamy w tej chwili już ponad 40 tys. egzemplarzy książek – wyjaśnia Aleksandra Siuciak, kierownik Biblioteki Muzeum Zamkowego w Malborku.

Częścią tych zbiorów zamkowa książnica pochwaliła się niedawno podczas Dnia Otwartego zorganizowanego z okazji Tygodnia Bibliotek. Goście mogli posłuchać m.in. o zbiorach specjalnych, w których najstarszym eksponatem jest rękopis z połowy XV wieku - dzieło filozoficzno-teologiczne Jana Dunsa Szkota.

Jest to prawie w pełni zachowany średniowieczny egzemplarz, jedynie paski do niego były dorobione w XIX wieku, księga oprawna w skórę łosia lub jelenia. Co ciekawe, ten rękopis ma jeszcze łańcuch z epoki, czyli mamy tu przykład księgi łańcuchowej, którą przytwierdzano do szafy bibliotecznej, do pulpitu w czytelni, żeby uchronić przed kradzieżą. Zachował się w bardzo dobrym stanie. Kilka lat temu poddaliśmy go konserwacji w specjalistycznej pracowni konserwatorskiej z tego względu, że pierwsza okładzina oprawy była oderwana. Podczas konserwacji zbadano ten eksponat i ze specyfikacji wynika, że pochodzi z tamtego okresu. Z tyłu tego manuskryptu jest jeszcze znak papierni, który też dodatkowo pozwala nam wydatować ten obiekt na połowę XV w. - tłumaczy Aleksandra Siuciak.

Muzeum Zamkowe w Malborku kupiło ten rękopis na aukcji antykwarycznej w Warszawie w 1999 roku. Dla muzealników ma on szczególne znaczenie z jeszcze jednego względu.

Oprócz tego, że jest to średniowieczny manuskrypt, wiemy, że znajdował się w przedwojennych zbiorach zamku malborskiego. Jest w nim pieczęć Zarządu Odbudowy Zamku, a obok niej zapisek, że pod numerem 235 był w bibliotece zamkowej. Do 1945 roku na pewno był w zamku, o czym świadczą nawet zdjęcia z roczników „Marienburg Baujahr”, które dokumentują jego obecność na przykład w Wieży Kleszej. Nie wiemy, co się z nim stało po wojnie. Zamek nie był odpowiednio zabezpieczony. W 1999 roku „wypłynął” na aukcji antykwarycznej w Warszawie – opowiada Aleksandra Siuciak.

Jest to jeden z trzech rękopisów w zbiorach bibliotecznych Muzeum Zamkowego. Dwa pozostałe również mają związek z Zarządem Odbudowy Zamku, który działał od 1882 roku pod kierownictwem Conrada Steinbrechta, a od 1921 roku Bernharda Schmida. Zostały wykonane pod koniec XIX w. na zlecenie Steinbrechta jako odpisy materiałów znajdujących się w archiwum w Królewcu; jeden odpis dotyczył zakonu krzyżackiego, a drugi lustracji zamku przeprowadzanych za czasów polskich od 1565 do 1675 roku.

CZYTAJ TEŻ: Trwa odbudowa Przedzamcza - kolejny rozdział w ochronie konserwatorskiej zamku w Malborku

Ciekawym egzemplarzem w zbiorach biblioteki zamkowej jest również Biblia - Stary i Nowy Testament wydany w Lipsku w 1544 roku, w oprawie drewnianej, skórzanej z guzami mosiężnymi.

- Nie mamy, niestety, karty tytułowej Starego Testamentu, bo została wyrwana, natomiast są w tej księdze zapiski świadczące o tym, do kogo należała, czyli historię tego obiektu mamy udokumentowaną. Ktoś dopisał, w którym roku została wydrukowana Biblia, czyli karta tytułowa musiała dosyć szybko zostać wyrwana. Biblia też była zakupiona na aukcji antykwarycznej. Staramy się śledzić rynek i wyłapywać takie ciekawostki – dodaje Aleksandra Siuciak.

Biblioteka naukowa w Muzeum Zamkowym w Malborku  została stworzona głównie dla potrzeb pracowników, ale udostępnia swój księgozbiór także mieszkańcom Malborka, studentom, naukowcom z kraju i zagranicy. Prócz zbiorów specjalnych, których przykłady podaliśmy, posiada dzieła o tematyce specjalistycznej ze szczególnym naciskiem na architekturę obronną, sztukę, rzemiosła artystyczne, muzeologię i konserwację zabytków, a także podstawowe prace z archeologii, historii powszechnej i Polski (głównie z okresu średniowiecza) oraz literaturę dotyczącą historii Malborka i okolic. W skład księgozbioru wchodzi również duży wybór słowników, leksykonów i encyklopedii o charakterze ogólnym oraz specjalistycznym.

W nowej przestrzeni będziemy mieli dla biblioteki powierzchnię dwa razy większą niż tutaj. Biblioteka będzie funkcjonować na trzech poziomach. W piwnicach będzie duża część magazynowa z regałami przesuwnymi, będziemy mogli zmagazynować dużo więcej książek. Więcej miejsca będzie też w czytelni na parterze; tam zaprojektowano również wypożyczalnię oraz pomieszczenia biurowe. Na piętrach będą się mieściły strefa edukacyjna i magazyn zbiorów specjalnych – wyjaśnia Aleksandra Siuciak.

Oficjalna nazwa trwającej inwestycji to „Przebudowa zabytkowych budynków gospodarczych na Przedzamczu zamku w Malborku wraz z ich dostosowaniem do funkcji kulturalno-edukacyjnych”. Realizowana jest w ramach programu Kultura finansowanego z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2014-2021 (tzw. fundusze norweskie) oraz budżetu państwa. Same roboty budowlano-konserwatorskie kosztują około 21 mln zł, z czego 15 096 969,48 zł stanowi dotacja z „funduszy norweskich”, 2 664 171,09 zł – z budżetu państwa, a resztę stanowią środki Muzeum Zamkowego.

- Wykonawca ma termin do końca bieżącego roku. Był taki moment, że w związku ze skutkami wojny w Ukrainie martwiliśmy się o dostawy stali czy dostępność dachówki, ale na szczęście nie było problemów z zaopatrzeniem. Być może uda się nawet szybciej skończyć. Trochę czasu zajmie potem montaż mebli, urządzeń w pracowniach, mamy na to pierwszy kwartał przyszłego roku – mówi Agnieszka Kowalska, wicedyrektor ds. naukowo-konserwatorskich w Muzeum Zamkowym w Malborku.

Na projekt składają też tzw. działania miękkie, których wartość szacowana jest na ok. 2,5 mln zł.

Czyli na przykład konferencje, szkolenia. Niedawno odbył się Dzień Otwarty Biblioteki, były warsztaty dla obcokrajowców. Na Oblężenie też chcemy przygotować warsztaty. To również cała kampania promocyjna związana z projektem – dodaje Agnieszka Kowalska.

Nowe wnętrza na Przedzamczu mają służyć muzealnikom, mieszkańcom i turystom od kwietnia 2024 roku. A co ze zwolnionymi pomieszczeniami?

- Po przeprowadzce biblioteki powiększy się przestrzeń dla pracowników działu sztuki w Karwanie. Natomiast wstępnie plan był tak i nadal jest, żeby w willi Steinbrechta umieścić dział konserwacji zamku, czyli ten, który zajmuje się inwestycjami. Trochę historycznie, bo kiedyś właśnie tam było biuro Zarządu Odbudowy Zamku – mówi Agnieszka Kowalska.