Malbork. Święto 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego. To już 70 lat stalowych skrzydeł w mieście i regionie

Już od czasów powstania krzyżackiej warowni Malbork zawsze uważany był za ważny punkt strategiczny. W 1911 roku 1 kwietnia oddano koszary przy dzisiejszej ul. 17 Marca, gdzie rozlokował się II Batalion nr 152 im. Zakonu Krzyżackiego (do dziś stoi budynek dla pracowników, którzy budowali koszary - ul. Jagiellońskiej 99 A/B/C do wyburzenia).

3 sierpnia 1914 roku koszary miejskie w dzielnicy Piaski zostały obsadzone przez II Mazurski Trainbatalion nr 20 (po wojnie stacjonowali tam czołgiści, a następnie powstały w 1952 roku 41 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego). Na potrzeby wojenne zbudowano w Nowej Wsi fabrykę amunicji, tzw. prochownię, która działała w latach 1916-1919, zatrudniając ok. 1000 robotników. W tym okresie garnizon malborski liczył ok. 40 tys. żołnierzy rozlokowanych w Malborku i okolicy. W roku 1920 na mocy ustaleń Traktatu Wersalskiego wojska niemieckie na krótko opuściły miasto.

Na początku lat 30. XX wieku w rejonie dzisiejszego parku miejskiego usytuowano lądowisko dla samolotów, które przeniesiono później na zbudowane na osuszonych terenach depresyjnych lotnisko wojskowe w Królewie z licznymi fortyfikacjami i umocnieniami, których zakończenie zakładano do lat 50. XX w.

W 1939 r. na terenach lotniskowych, na polecenie Ministerstwa Lotnictwa III Rzeszy, zbudowano zakłady montażowe Focke-Wulf nr 6, w których odbywał się montaż końcowy samolotów myśliwskich FW-190. W dawnym Królewie (dziś Krasnołęka) znajdowały się nie tylko zakłady montażowe, ale i oddział oblatywania wyposażony w obrotnicę antymagnetyczną do ustawiania i kontroli przyrządów pokładowych. Istniało w tym czasie 10 wielkopowierzchniowych hal produkcyjnych, ale też hale pomocnicze, 23 budynki mieszkalne i kantyna. Od 1941 do 1945 r. istniał jeniecki obóz pracy, gdzie prowadzono rozbudowy, odbudowy infrastruktury lotniskowej FW, w tym centralnej kotłowni i strzelnicy lotniczej. Niewolniczym wysiłkiem budowano odcinek autostrady w Gnojewie w celu przystosowania m.in. jako zapasowego lądowiska dla samolotów.

9 września 1943 r. amerykańskie bombowce 8 Floty Powietrznej zbombardowały lotnisko (pas startowy miał długość 900 m) i zakłady Focke-Wulf w Królewie. Prawdopodobnie przysłużyła się do tego agentka wywiadu brytyjskiego, która rozpoznała na zdjęciach lotniczych strzelnicę i jej kształt, jaki posiadały zakłady na terenie Niemiec, w Bremie. Notabene, tę informację o agentce potwierdzali Anglicy, którzy wiele lat później, bo w roku 1999, po raz pierwszy gościli w Malborku z samolotami Tornado (ponad 100-osobowa ekipa i cztery Tornada z bazy lotniczej w Leeming).

Podczas nalotu zniszczeniu uległy hale montażowe FW, pas startowy, obiekty lotniskowe, przerwane zostały przyległe linie kolejowe. Alianci zniszczyli 28 gotowych do lotu samolotów FW-190 i 20 w montażu.

W nalocie brało udział 96 ciężkich bombowców B-17. Kilka miesięcy później, 9 kwietnia 1944 roku, miał miejsce drugi nalot, podczas którego dopełniono zniszczeń, w wyniku których Niemcy zaprzestali odbudowy lotniska, a wycofując się - ostatecznie zniszczyli obiekt.

W latach 1945-1951 poniemieckiego lotniska używali Rosjanie. Dopiero na początku lat 50. XX wieku prowadzona była intensywna odbudowa i adaptacja niemieckich budowli na potrzeby tworzącego się polskiego lotnictwa wojskowego. W 1952 roku ze zgrupowania lotniczego stacjonującego na lotnisku w Królewie, rozkazem ówczesnego ministra obrony narodowej Konstantego Rokosowskiego, sformowano trzy odrębne organizacyjnie pułki lotnicze: 29 PLM Orneta, 41 PLM Malbork i 26 PLM Zegrze Pomorskie k. Koszalina - czyli tzw. Lotniczą Triadę.

Jako organ nadrzędny w koszarach przy 17 Marca rozlokowała się 9 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, przemianowana na 4 Pomorską Dywizję Lotnictwa Myśliwskiego (później, od roku 1985, nosił imię Józefa Smagi, pierwszego dowódcy). Dywizję rozformowano w 1992 roku. Wcześniej rozformowano w 1968 roku 29 PLM Orneta.

Malborskiej 4 Pomorskiej DLM podlegały: 41 PLM Malbork, 9 PLM Debrzno i 2 PLM „Kraków” w Goleniowie. Z tych formacji lotniczych w ramach transformacji powstał 41 Pułk Pułk Lotnictwa Myśliwskiego Malbork, który przeniósł się do koszar podywizyjnych i artylerii przy 17 Marca i Jagiellońskiej.

Pierwszym dowódcą 41 PLM był ppłk pil. Aleksander Babunow, którego w 1953 r. zastąpił mjr pil. Stefan Łazar. Podstawowym sprzętem bojowym 41 PLM Malbork od początku istnienia były samoloty MiG-15, MiG-17, MiG-17 pf oraz samoloty licencyjne Lim: 1, 2, 5 produkowane w Polsce (Mielec), w które wyposażono eskadry lotnicze (29 PLM w Ornecie oprócz Limów posiadał Jak-23 i Jak-11).

Ale w końcu i 41 PLM Malbork został przekształcony rozkazem dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej. 28 listopada 2000 r. i 1 stycznia 2001 r. na bazie rozformowanego 41 PLM powstały 22 Baza Lotnicza i 41 Eskadra Lotnictwa Taktycznego. Rok 2002 to uroczyste nadanie sztandaru 22 BL. Matką chrzestną była pani Krystyna Wiśniewska - zasłużony pracownik cywilny oraz ppłk pil. rez. Kazimierz Kalet, były pilot 29 PLM Orneta.

9 grudnia 2003 r. w 22 BL odbyła się szczególna uroczystość - ostatnie loty w Polsce samolotów MiG-21. Autor artykułu, wtedy dziennikarz magazynu Sił Powietrznych „Wiraże” pisał, że to „lot do historii”. Samoloty MiG-21 przez 40 lat były podstawą obrony polskiego nieba. W Malborku pierwsze cztery sztuki pojawiły się w 1964 roku, zastępując różne wersje Limów. 41 PLM używał samolotów MiG-21 w wersjach F-13, M, MF, bis oraz dwumiejscowych U i UM.

Uroczystość pożegnalna zgromadziła wiele osób związanych niegdyś zarówno z tymi samolotami, jak i malborskim 41 PLM. Ostatni lot wykonali dowódca 41 ELT (wyodrębnionej z 22 BL) - ppłk pil. dr Jan Rajchel i dowódca 22 Bazy Lotniczej - ppłk pil. dypl. Eugeniusz Gardas na MiG-21 UM o numerze fabrycznym 5166999323 (na burcie nr 9323 „Szparka”); ten samolot został przyjęty na stan 26 września 19080 roku).

Meldunek o „locie do historii” - zakończeniu lotów na MG-21 przyjął gen. bryg. pil. Zbigniew Bilewicz, dowódca 2 Korpusu Obrony Powietrznej w Bydgoszczy, po czym również byli piloci „21” pożegnali się z samolotami, składając symboliczną wiązankę kwiatów na skrzydle 9323. Niestety, chwilę później zasłabł i zmarł w drodze do szpitala płk pil. rez. Bogdan Głąb, były zastępca dowódcy 4 PDLM.
Warto dodać, że pamiątka po samolotach MiG-21 - drążek z tabliczką i zdjęciami pilotów - znajduje się w „Malborskiej Skrzyni Czasu”, która 19 czerwca 2009 r. została zakopana przy Kościuszki przy okazji oddania tej ulicy do użytku po modernizacji.

7 czerwca 2005 roku to kolejna bardzo ważna data w historii malborskiego lotnictwa. Nastąpiło oficjalne wdrożenie do służby i rozpoczęcie szkolenia na nowym typie samolotu MiG-29, których do dzisiaj używają nasi piloci. Lot inauguracyjny na MiG-29 UB wykonał dowódca eskadry, później dowódca 22 BL - ppłk pil. Robert Dziadczykowski z dowódcą 1 ELT z Mińska Mazowieckiego - ppłk. pil. Stefanem Rutkowskim (późniejszy generał brygady i dowódca 1 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie). Gdy dawniej miński pułk bazował w Malborku, pisałem o nim „Warszawiacy w Malborku”, gdyż nosił miano „Warszawa”.

Wymiana samolotów MiG na nowszą wersję była procesem, który toczył się równolegle do licznych prac modernizacyjnych lotniska. Ostatnia dekada XX i początek XXI wieku to inwestycyjny szlif przystosowujący obiekt do standardów natowskich - to systemy Calvert, ILS, ochrona środowiska, nowe płaszczyzny, systemy hamowania (łapacze) i wiele strategicznych budowli i inwestycji lotniskowej infrastruktury. W kwietniu 2001 r. odbyła się wizytacja Głównej Komisji Infrastruktury NATO, która zaakceptowała pierwszoplanowość przystosowania malborskiego lotniska do standardów Sojuszu. Gdy w 2011 roku utworzona została 22 Baza Lotnictwa Taktycznego, podległa 1 SLT w Świdwinie (rozformowano 41 ELT, która weszła w skład 22 BLT), obiekt od kilku dobrych lat był już zupełnie innym, bardzo nowoczesnym lotniskiem.

W 70-letniej historii malborskiego lotnictwa ogromną rolę pełnił Klub Oficerski, później Klub Garnizonowy i obecnie Klub 22 BLT przy ul. Sikorskiego. To oaza życia kulturalnego garnizonu. Na estradzie klubowej gościli artyści najwyższej marki, m.in. Maryla Rodowicz, Anna German, Zbigniew Wodecki, Andrzej Zaucha, zespoły estrdowe Eskadra z Poznania, Flotylla z Gdyni, koncertowały orkiestry reprezentacyjne. Za czasów 4 PDLM w Malborku istniała orkiestra wojskowa, która uświetniała miejskie i okolicznościowe uroczystości.

Teraz w klubie rozgościł się Zespół Pieśni i Tańca 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego „Malbork” pod okiem Anetty Ciok, kierownik klubu. Funkcjonuje Stowarzyszenie Pilotów Malborskich - prezesem jest ppłk pil. rez. Zbigniew Stradał.

Warto dodać kilka słów o myśliwych. Wraz z powstaniem 41 PLM powstało Wojskowe Koło Łowieckie „Rogacz”. W 1973 r. na bazie batalionu zaopatrzenia 4 PDLM w Malborku utworzono WKŁ nr 258 „Sowa”. Z kolei przy WKU Malbork założono WKŁ „Bażant”. Wyżej wymienione koła funkcjonują do dzisiaj pod swoim nazwami, działają prężnie w elbląskim okręgu łowieckim.

Pułk myśliwski jako formacja o dużym stopniu ryzyka oprócz sukcesów przeżywał chwile trudne, gdy ginęli piloci w czasie zadań w powietrzu, zwłaszcza w początkowym okresie istnienia malborskiej jednostki - pamięć o nich przywraca kamienny obelisk w koszarach z umieszczonym na tablicy motywem lotniczym i napisem „Lotnicy - Lotnikom”.
Obok znajduje się inny ważny pomnik. W 2015 r. staraniem ówczesnego dowódcy, płk. pil. Leszka Błacha, 22 BLT otrzymała patrona, którym został gen. bryg. pil. Stanisław Skalski - as myśliwski Dywizjonu 306 w Anglii.

Następcą pułkownika Błacha na stanowisku dowódcy malborskiej bazy był płk pil. Mirosław Zima. Obecnie, od 1 lutego 2022 roku, 22 BLT dowodzi nią płk pil. Mariusz Wiączkowski, związany służbowo z malborskimi strukturami lotniczymi od 1998 roku.
To w wielkim skrócie historia obecności żołnierzy w stalowych mundurach na ziemi malborskiej. Dzisiaj to ważna część polskiego lotnictwa myśliwskiego, ale również systemu obrony powietrznej NATO. Pisząc ten wspomnieniowy artykuł, starałem się przybliżyć historię lotniczych pokoleń. Dotknąłem tylko zasadniczych spraw, dat, wydarzeń. Być może więcej znajdzie się w mojej książce „Serce przyrosło do skrzydła”.

Kalendarium lotniczej formacji w Malborku:

• 1952 r. - powstanie 9 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego (od 1967 r. 4 Pomorska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego);
• 1952 r. - powstanie 41 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Malbork, 29 PLM Orneta, 26 PLM Zegrze Pomorskie;
• 1952 r. - powstanie na lotnisku w Malborku 45 Polowych Warsztatów Lotniczych, bardzo ważnego organu remontowego i obsługowego samolotów w północnej części kraju: Lim, MiG-21 wszystkich wersji, TS-11 Iskra. Miejscem stacjonowania hangar nr 3;
• 1958 r. - sztandar dla 41 PLM Malbork i 29 PLM Orneta;
• 1964 r. - wdrożono do służby w 41 PLM Malbork samoloty MiG-21 (cztery sztuki). Pierwszy wylot 29 września 1964 r., godz. 12.07, por. Mieczysław Toboła. O godz. 13.07 por. Jacek Sypniewski. Ogólny nalot tego dnia na MiG-21 wyniósł 66 minut. Loty nadzorował kpt. Jerzy Zych (późniejszy generał);
• 1992 r. - rozformowanie 4 PDLM w Malborku przy ul. 17 Marca i eskadry łącznikowej;
• 1994 r. - 41 PLM Malbork z koszar na Piaskach przebazował się 17 Marca i Jagiellońską;
• 1995 r. - rozformowanie 45 PWL – sprzęt i personel technicznej obsługi samolotów przejęła eskadra techniczna 41 PLM (hangar nr 2 i 3). Dowódcą został mjr mgr inż. Teodor Lewków z 45 PWL;
• 1997 r. - samolot MiG-21 przy zamku. Uroczyste nadanie 41 PLM Malbork sztandaru wg nowego wzoru (mniejszy format). Dowódcą pułku był ppłk pil. dypl. Janusz Olczak. Sztandar wręczał gen. Mieczysław Walentynowicz. Rodzice chrzestni sztandaru: Krystyna Kondrat (nauczycielka I LO w Malborku) i ppłk pil. rez. Henryk Roguszka. Samolot Mi-21 długi czas stał na placu koszarowym, a obecnie znajduje się na lotnisku jako eksponat do pokazów statycznych (jest też Lim-2 sprowadzony z Goleniowa);
• 1997 r. - powstaje Klub Byłych Żołnierzy 29 PLM Orneta z przewodniczącym st. chor. sztab. Stanisławem Orłowskim. Klub funduje Szkole Podstawowej nr 2 w Ornecie („tysiąclatce” nr 536) samolot MiG-21 nr 8704 (ostatni lot tym samolotem wykonał późniejszy generał Cezary Wiśniewski, były pilot 41 PLM). 7 stycznia 1998 r. nastąpiło uroczyste przekazanie myśliwca aktem nadania pomnika-samolotu szkole (później Gimnazjum im. 29 PLM Orneta);
• 1999 r. - wizyta angielskich Tornad F-3 z 11 Squadron z Leeming. Bogaty 7-dniowy program, wspólne loty na przechwycenie, mecze, zwiedzanie zamku, Gdańska i na koniec Krakowa;
• 2000 r. - rozformowanie 41 PLM;
• 2001 r. - powstanie 22 Bazy Lotniczej w Malborku i 41 Eskadry Lotnictwa Taktycznego w Malborku;
• 2002 r. - powstaje pomnik samolotu MiG-21 za bramą wjazdową na lotnisko;
• 2003 r. - w kompleksie koszarowym przy ul. 17 Marca powstaje pomnik samolotu TS-11 Iskra, upamiętniający konstruktora Tadeusza Sołtyka;
• 2003 r. - ostatni lot samolotem MiG-21 w Malborku;
• 2006 r. - druga wizyta Tornad F-3, tym razem ze szkockiej bazy lotniczej w Leuchers. Samoloty stacjonowały na nowej płaszczyźnie niedaleko nowej wieży, za wałami. Na Tornadach latały m.in. dwie panie;
• 2005 r. - wdrożenie do służby samolotów MiG-29, pierwszy lot 7 czerwca;
• 2011 r. - utworzenie 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego podległej 1 Skrzydłu Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie. Rozformowanie 41 ELT i włączenie do 22 BLT;
• 2012 r. - udział malborskich lotników w natowskiej misji Baltic Air Policing w ramach PKW Orlik 5. Dwa lata później ponownie zostali wysłani, by strzec nieba Litwy, Łotwy i Estonii;
• 2015 r. - nadanie 22 BLT imienia gen. bryg. pil. Stanisława Skalskiego. Formacja 22 BLT przejęła tradycje wszystkich jednostek, łącznie z toruńskim rodowodem, tj. 4 PDLM, 41 PLM, 22 BL, 41 ELT, 29 PLM.

Dowódcy 4 Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego:

• płk pil. Józef Smaga
• płk pil. Aleksander Romeyko (p.o.)
• płk pil. Grzegorz Turykin
• płk pil. Szałwa Dzamaszwili
• płk pil. Anatol Kołpakow
• ppłk pil. Stanisław Wiącek
• płk pil. Adam Bidziński
• płk pil. Franciszek Kamiński
• płk pil. Zygmunt Paduch
• płk pil. Wiktor Iwoń
• płk dypl. pil. Czesław Filonowicz
• gen. bryg. pil. Tytus Krawczyc (później dowódca Wojsk Lotniczych)
• płk dypl. pil. Roman Harmoza (później generał)
• płk dypl. pil. Janusz Wojtowicz
• płk dypl. pil. Franciszek Macioła (później generał)
• płk dypl. pil. Czesław Mikrut (później generał, były pilot 41 PLM Malbork)

Dowódcy 41 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Malbork:

• mjr pil. Aleksander Babunow
• mjr pil. Stefan Łazar
• ppłk dypl. Adam Bidziński
• ppłk dypl. pil. Jarosław Gibki (zginął podczas startu samolotu Lim)
• ppłk dypl. pil. Józef Mizera
• kpt. dypl. pil. Jerzy Zych (dowodził zespołem akrobacyjnym 41 PLM)
• ppłk dypl. pil. Jerzy Budzisz
• ppłk dypl. pil. Stanisław Warzecha
• ppłk dypl. pil. Aleksander Zakrzewski (były pilot 29 PLM Orneta)
• ppłk dypl. pil. Wincenty Bordon (były pilot 29 PLM Orneta)
• ppłk dypl. pil. Eugeniusz Sumpor
• ppłk dypl. pil. Marian Gąsiorowski
• mjr dypl. pil. Wiesław Kędzierski
• ppłk dypl. pil. Janusz Olczak (najdłużej na tym stanowisku – 7 lat, przeprowadził 41 PLM z Piasków na 17 Marca i Jagillońską)
• mjr dypl. pil. Eugeniusz Gardas (za jego czasów lotnisko zostało dostosowane do wymogów NATO, obiekty koszarowe przeszły rewitalizację)

Dowódcy 41 Eskadry Lotnictwa Taktycznego:

• ppłk dr pil. Jan Rajchel
• ppłk dypl. pil. Robert Dziadczykowski
• ppłk mgr inż. pil. Robert Kozak
• mjr dypl. pil. Robert Weissgerber
• ppłk pil. Mariusz Biajgo

Dowódcy 22 Bazy Lotniczej i 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego:

• płk dypl. pil. Eugeniusz Gardas
• płk dypl. pil. Robert Dziadczykowski
• płk dypl. pil. Leszek Błach
• płk dypl. pil. Mirosław Zima
• płk dypl. pil. Mariusz Wiączkowski (od 1.02.2022 r.)

Autor tekstu: st. chor. sztab. rez. Stanisław Orłowski, emerytowany żołnierz, mieszkaniec Malborka

W galerii zdjęć poniżej publikujemy piękne zdjęcia malborskich samolotów MiG-29. Więcej można obejrzeć na profilach Moment Photo oraz GawronSky.