Malbork. 75-lecie harcerstwa w powojennej historii miasta okiem druha harcmistrza Jerzego Ruszkowskiego

Rok 2020 jest szczególny dla świata, Europy i Polski, z powodu pandemii COVID-19, ale i ważnych historycznych rocznic, szczególnie dla naszego kraju, wiążących się z odzyskaniem przez Polskę Niepodległości. W związku z ograniczeniami epidemicznymi rocznice 2020 roku przebiegały w nader skromnej oprawie, nieadekwatnej do rangi wydarzeń.

Dla naszego regionu ważna jest rocznica powrotu, po 173 latach, Ziemi Malborskiej do Rzeczypospolitej. Dla malborskiego harcerstwa jest to 75-lecie działalności w powojennej historii tej ziemi. Bardzo szybko, bo już na przełomie maja i czerwca podjęli swoją działalność harcerki i harcerze, by z początkiem roku szkolnego, we wrześniu 1945 roku, rozpocząć pracę w dwóch hufcach: żeńskim na czele z phm. Stanisławą Stankiewicz-Kłopotowską i męskim z dh K. Koleśnikiem. Oba hufce liczyły po pięć drużyn, wśród których wyróżniały się drużyny z malborskiego gimnazjum i liceum.

Pierwsze 5-lecie działalności (1945-1950) cechowało się systematycznym rozwojem ilościowym i jakościowym drużyn i pracą na rzecz budowy nowej, polskiej rzeczywistości na tym terenie w ramach programu Harcerskiej Służby Polsce. Fundamentalnym działaniem drużyn starszych było działanie nad zabezpieczeniem znajdujących się w zgliszczach malborskiego zamku, ocalałych woluminów i zabytków. Podstawowym jednak celem harcerskich drużyn była praca merytoryczno-programowa oraz obozowa. Oczywiście, naczelnym obowiązkiem ówczesnych harcerzy była solidna nauka szkolna, której przez lata okupacji polska młodzież była pozbawiona.

Ten pierwszy, pionierski okres zakończył się w roku 1950 decyzją władz o rozwiązaniu ZHP i powołania Organizacji Harcerskiej, działającej na wzorach sowieckich. Krótkim epizodem w historii malborskiego harcerstwa była działająca w 1950 r. tajna organizacja „Orzeł”, którą kierował dh Czesław Kierzkowski.

Jest rzeczą naturalną, że na kształt ludzkiego działania mają wpływ liderzy, którzy swoją inwencją i przykładem inspirują działalność grupy czy środowiska. Do takich liderów pierwszych lat powojennego harcerstwa należeli obok wymienionych komendantów hufca - phm. St. Stankiewicz-Kłopotowskiej i dh K. Koleśnika, byli komendanci: Włodzimierz Goc i Kazimierz Równy oraz phm. Stefan Przewalski, Józef Rekowski, Roman Dobrowolny, Jerzy Goglewski i drużynowi: Ilona Wandelt (Woron), Teresa Pozorska (Kluge), Eugeniusz Gibczyński, Leszek Witkiewicz, Ryszard Mejer, Halina Adamowicz (Papaj), Danuta Bulow (Witkiewicz) oraz Stanisław Orzęcki i Mieczysław Witkowski.

Rok przełomu (1956) przyniósł reaktywację Związku Harcerstwa Polskiego. W styczniu 1957 roku, w wyniku porozumienia między „starą” a „nową” kadrą, powołano Komendę Hufca ZHP Malbork, której komendantem został Leszek Witkiewicz, były drużynowy, jedyny kandydat do zaakceptowania przez zainteresowane strony. Od tego wydarzenia minęły 63 lata. Odrodzone harcerstwo, z przedwojennymi tradycjami i symboliką, w nowej rzeczywistości systematycznie się rozwijało i krzepło. Cieszyło się uznaniem i sympatią władz i społeczeństwa, czego dowodem było ufundowanie już jesienią 1957 roku sztandaru dla hufca, już wtedy koedukacyjnego. Aktualnie hufiec posiada trzeci już sztandar.

Malborskie harcerki i harcerze, realizując swoje młodzieńcze pasje i marzenia, równocześnie budowali siłę i prestiż hufca tak w środowisku, jak i w strukturach chorągwi i związku. Ciągle rozszerzając i wzbogacając ofertę wobec młodzieży i doskonaląc formy pracy, stali się atrakcyjni dla dzieci, młodzieży i środowiska. Bogata oferta programowo-organizacyjna wsparta zaangażowaną pracą kadry doprowadziła do pozytywnych efektów wychowawczych, które zaowocowały sukcesami hufca w kilku dziedzinach pracy harcerskiej, liczącymi się w skali całego związku.

Do najprężniejszych struktur hufca należało malborskie żeglarstwo skupiające młodzież w pięciu drużynach wodnych, z których największe sukcesy uzyskiwała 1 Żeglarska Drużyna Harcerska im. K. Arciszewskiego, która w swojej 35-letniej historii zdobywała najwyższe trofea i lokaty w rywalizacji krajowej. O doniosłej roli wychowawczej drużyny świadczy fakt, że wychowała ona kilkunastu kapitanów Żeglugi Wielkiej. Przez 30 lat drużynowym był hm. Zdzisław Nowak.

Drugim silnym pionem hufca był ruch programowy „Nieprzetartego Szlaku” działający wsród młodzieży trudnej i zaniedbanej wychowawczo. Osiągał on liczące się sukcesy w skali związku, a jego instruktorzy, m.in. hm. Kazimierz Masalski i hm. Marek Radziszewski, byli czołowymi postaciami ruchu w skali kraju. Również rozwijające się harcerstwo wiejskie oraz pion zuchowy były wysoko notowane w skali chorągwi.

Siłą rzeczy, pozostałe struktury hufca starały się dorównać atrakcyjnością form i prężnością działania pozostałym. Duże sukcesy osiągał malborski hufiec w realizacji zadań Harcerskiej Akcji Letniej i w działalności turystyczno-krajoznawczej, co zaowocowało w wybudowaniu, przy wsparciu władz regionu i malborskich zakładów pracy, Harcerskiej Bazy Obozowej w Papierni k. Lipusza, która z powodzeniem służy malborskiemu harcerstwu. Inicjatorem i budowniczym bazy był hm. Edwin Górka.

Te osiągnięcia hufca, przedstawione z konieczności skrótowo, nie byłyby możliwe bez prestiżu i autorytetu liderów malborskiego harcerstwa, ale i bez zaangażowania setek instruktorów, którzy harcerstwu poświęcili swoje życie i umiejętności. To oni potrafili zmobilizować do działania setki drużynowych, harcerek i harcerzy, często dziś już bezimiennych, bez których udziału w codziennej, żmudnej pracy harcerskiej uzyskane efekty byłyby niewspółmiernie mniejsze.

Ten dynamiczny rozwój malborskie harcerstwo przeżywało do czasu transformacji ustrojowej, kiedy to w wyniku zmian społeczno-politycznych w kraju nastąpiła również zmiana w modelu wychowawczym związku, wynikająca ze zmiany programowej i wychowawczej oraz zmniejszonymi dotacjami dla ZHP. Zmniejszyły się środki, którymi dysponowało harcerstwo, a to pociągnęło za sobą zmiany w ilości młodzieży.

Jednak idea harcerska nie zamarła, zmieniły się formy i zasady działania. Harcerstwo dostosowało się do zmienionych warunków. Po chwilowym szoku nastąpiła mobilizacja i stopniowe umacnianie się w działaniu na rzecz dzieci i młodzieży, co zawsze było głównym zadaniem ZHP, jego misją.

Dzisiaj malborskie harcerstwo, choć mniej liczne, w dalszym ciągu realizuje główne cele wychowawcze wynikające z Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, idei skautowych oraz służby drugiemu człowiekowi. Przykładem tego jest pełne zaangażowanie malborskich harcerzy w działaniach wolontariackich i prospołecznych, kiedy to aktywnie uczestniczyliśmy w akcji pomagania powodzianom czy poszkodowanym w czasie klęsk żywiołowych, np. w czasie akcji pomocowej poszkodowanym w wyniku huraganu na Pomorzu. Aktywnie harcerze nasi uczestniczą w działaniach WOŚP Jerzego Owsiaka.
Ostatnim przykładem harcerskiego działania wolontariackiego jest udział naszego hufca w pomorskich projektach „Pomocy rodzinie” czy rewitalizacji malborskiego środowiska, wyrażający się udziałem w programie „Malbork+” i „W rodzinie siła”.

Warunki i okoliczności się zmieniają, nie zmienia się harcerskie działanie, które czerpie z bogatych wzorców i doświadczeń minionego 75-lecia. Aktualna kadra instruktorska malborskiego Hufca ZHP twórczo rozwija osiągnięcia swoich starszych druhów w służbie harcerskiej młodzieży. Jej działania zyskują uznanie malborskiego społeczeństwa, władz powiatu i miasta. Wyrazem tego były zaszczytne wyróżnienia, które spotkały malborskie harcerstwo, tj. nadanie malborskiemu Hufcowi ZHP tytułu „Zasłużony dla Miasta Malborka” oraz nadanie nazwy Skweru Związku Harcerstwa Polskiego w zabytkowej przestrzeni miasta.

Kulminacyjnym wydarzeniem będzie odsłonięcie 19 września na Skwerze ZHP Obelisku Pamięci ZHP, ufundowanego przez władze miasta i powiatu, fundatorów i harcerzy. Będzie to ukłon pod adresem wszystkich harcerek, harcerzy i instruktorów w bogatej, stuletniej historii Hufca Ziemi Malborskiej i Hufca ZHP Malbork.

Dla przykładu przykładu wymienię kilku z Nich, którzy najbardziej utrwalili się w pamięci ludzkiej i historii hufca:

• komendanci: hm. Leszek Witkiewicz, hm. Jan Krzemiński, hm. Ryszard Bilski, hm. Edmund Witkowski, hm. Halina Rzędowska;
• zastępcy: hm. Edwin Górka, hm. Józef Śliwiński;
• instruktorzy: hm. Bogdan Śliwiński, hm. Stefan Kędzierski, hm. Edmund Soboczyński, hm. Kazimierz Masalski, hm. Ryszard Mejer.

Autor tekstu: Jerzy Ruszkowski