Malborscy Żydzi zostaną upamiętnieni? Jest pomysł ustawienia "kamienia pamięci" na dawnym cmentarzu

O tym, że warto w trwały sposób oddać cześć malborskim Żydom, którzy mieszkali w niemieckim Marienburgu w XIX i XX wieku do II wojny światowej, przekonuje radny Adam Ilarz. Poruszył sprawę podczas ostatniej sesji Rady Miasta w minionym roku.

- Miasto Malbork ma bogatą historię, ale – i konsultowałem się z historykiem - nie znam żadnego upamiętnienia na terenie naszego miasta, które by dotyczyło Żydów. Była to grupa etniczna, która w Malborku jednak zamieszkiwała, mamy dawny cmentarz żydowski, więc czy nie warto by było chociaż postawić tablicę w tamtym miejscu – sugeruje Adam Ilarz.

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Malborku w 1813 r. Rok później założyli gminę wyznaniową. W 1819 roku został założony cmentarz żydowski przy obecnej ul. 500-lecia. Pierwszą synagogę założyli w byłym spichlerzu na tyłach kościoła św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście, a w latach 1897-1898 stanęła nowa, piękna bożnica zbudowana nakładem 40 tys. marek niemieckich obok poczty - w miejscu, gdzie dzisiaj przebiega al. Rodła. Podczas "nocy kryształowej" z 9 na 10 listopada 1938 roku spaliły ją hitlerowskie bojówki.

Tak zmieniała się liczba Żydów w Malborku w stosunku do ogółu mieszkańców:

• 1813 r. - 4994 mieszkańców – 11 Żydów (0,21 proc. ogółu)
• 1820 r. - 5010 – 52 (1,01 proc.)
• 1831 r. - 5442 – 81 (1,5 proc.)
• 1846 r. - 6806 – 131 (1,9 proc.)
• 1855 r. - 7491 – 247 (3,3 proc.)
• 1861 r. - 7496 – 265 (3,5 proc.)
• 1880 r. - 9459 – 306 (3,2 proc.)
• 1890 r. - 10 279 - 217 (2,1 proc.)
• 1910 r. - ok. 17 000 – 187 (1,1 proc.)
• 1923 r. - 20 071 – 80 (0,9 proc.)
• 1928 r. - 22 976 – 153 (0,7 proc.)
• 1933 r. - 25 121 – 133 (0,5 proc.)
• 1939 r. - 26 159 – 34 (0,1 proc.)

Cmentarz żydowski funkcjonował do 1938 r. Wówczas władze nazistowskie zniszczyły macewy drewniane oraz kamienne (jedyna zachowana znajduje się w zbiorach Muzeum Miasta Malborka).

Macewy kamienne zostały rozbite, leżały w ziemi albo służyły jako podmurówka pod schody dla okolicznych mieszkańców. Drewniane zostały całkowite zniszczone. A jak już przyszła II wojna światowa, Niemcy na to nie zwracali uwagi. Mieli pusty plac, możliwe, że był ogrodzony, więc go wykorzystali, by chować jeńców ze Stalagu XXB – mówi Tomasz Agejczyk, dyrektor Muzeum Miasta Malborka.

Po 1945 roku na dawnym cmentarzu żydowskim zostały utworzone nekropolie wojenne - żołnierzy brytyjskich i radzieckich.
- Szczątki żydowskie zostały. Kirkutu nie wolno ekshumować bez zgody rabinatu. To jest, prawdę powiedziawszy, teren święty dla Żydów – wyjaśnia Tomasz Agejczyk.

Burmistrz Malborka w odpowiedzi na interpelację radnego Ilarza informuje, że to Muzeum Miasta Malborka ma zająć się sprawą upamiętnienia nekropolii żydowskiej.
- Muzeum przystąpi w 2024 roku do przygotowania koncepcji oraz kosztorysu ustawienia pamiątkowego kamienia na terenie dawnego cmentarza. Przedstawiciele Muzeum Miasta Malborka w 2023 roku odwiedzili partnerskie miasto Monheim am Rhein w czasie uroczystości wmurowania „Kamieni pamięci” zwanych „Stolperstein”. Taka forma upamiętnienia od lat stosowana jest w Niemczech, ale również w wielu polskich miastach – odpowiada Marek Charzewski, burmistrz Malborka.

Cieszę się, że radny zainteresował się tym tematem. Ten pomysł powraca, bo stare cmentarze malborskie nie są upamiętnione. Wszystko zależy od kosztorysu. Rozesłane zostały zapytania cenowe. Prawdopodobnie byłby to zwykły kamień z tablicą informacyjną, że w tej okolicy znajdował się cmentarz. Umieszczony zostałby pomiędzy obecnym cmentarzem brytyjskim a ul. Mazowiecką – mówi Tomasz Agejczyk.

Dyrektor miejskiego muzeum jest też prezesem Stowarzyszenia „Malbork wczoraj i dziś”, które dwukrotnie startowało do budżetu obywatelskiego, by pozyskać pieniądze na projekt „Żywi na pamiątkę umarłym” na oznaczenie „kamieniami pamięci” dawnych nekropolii katolickich, protestanckich i żydowskiej. Nie udało się uzyskać odpowiedniej liczby głosów.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl!