Malbork. Zamek do 1950 roku miała na głowie ta kobieta. Projekt "Straty" pozwolił dowiedzieć się więcej o pierwszej powojennej kustoszce

Projekt badawczy w Muzeum Zamkowym w Malborku realizowany jest od 2018 r. dzięki dotacjom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Opiera się na licznych kwerendach w archiwach, instytucjach muzealnych oraz kościelnych. W roku 2021 zespół badaczy skoncentrował się na opracowaniu pozyskanego materiału, ale w grudniu odbyła się też konferencja naukowa pt. "Przeszłe i teraźniejsze kolekcje w świetle problematyki strat wojennych i badań proweniencyjnych" w ramach ministerialnego programu "Badanie polskich strat wojennych". 

Podczas konferencji Aleksandra Siuciak, koordynator projektu badawczego, dyrektor biblioteki zamkowej, przybliżyła postać Zofii Hendzel, kierowniczki i kustoszki zamku malborskiego, która objęła nad nim pieczę tuż po wojnie z ramienia Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

- Przez długi czas o jej istnieniu i działalności świadczyły tylko nielicznie zachowane dokumenty oraz kilka fotografii. W ostatnim czasie dzięki badaniom archiwalnym prowadzonym w ramach projektu „Straty wojenne” w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie natrafiono na teczkę osobową Zofii Hendzel. Dokumenty te przez wiele lat były niedostępne, pierwotnie stanowiły własność Archiwum Ministerstwa Obrony Narodowej w Nowym Dworze Mazowieckim, które we wrześniu 2018 roku rozformowane. Interesująca nas dokumentacja została przekazana i wcielona do zasobów CAW i po opracowaniu w roku 2021 udostępniona do użytkowania - poinformowała Aleksandra Siuciak.

Zofia Maria Hendzel urodziła się w Płocku 11 listopada 1905 r. Absolwentka studiów historycznych na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (1931). Przed wojną pracowała jako nauczycielka w gimnazjum w Konstancinie i bibliotekarka w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej w Warszawie. 1 lipca 1945 r. przeprowadziła się wraz z matką do Malborka, gdzie mieszkała przy ulicy Marii Skłodowskiej-Curie.

4 sierpnia 1945 r. została zatrudniona jako kierownik Referatu Kultury i Sztuki przy Starostwie Powiatowym w Malborku jako następczyni Alicji Godlewskiej, która wówczas została zatrudniona jako kierownik Oddziału nr 1 Muzeum Wojska Polskiego. W roku szkolnym 1945/46 Zofia Hendzel była również nauczycielką historii w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza w Malborku, a następnie została zatrudniona jako cywilny pracownik kontraktowy MON w charakterze kustosza zamku w Malborku. Funkcję tę pełniła do 1950 roku, aż do momentu przeniesienia jej do Oddziału nr 2 Muzeum Wojska Polskiego we Wrocławiu. - opowiadała Aleksandra Siuciak.

Pierwsza kustosz zabiegała w urzędzie konserwatorskim w Gdańsku o wpisanie zamku do rejestru zabytków, co stało się we wrześniu 1949 r. Całokształt działalności Zofii Hendzel zostanie przedstawiony w pokonferencyjnej publikacji naukowej, którą Muzeum Zamkowe zamierza wydać w najbliższych miesiącach.

Dzięki kwerendzie i wykładowi Aleksandry Siuciak można sobie wyobrazić, jak wyglądała praca przy zabezpieczaniu i porządkowaniu zamku. Podczas niedawnego spotkania z okazji pierwszych urodzin grupy „Malbork wczoraj i dziś” dyrektor Muzeum Zamkowego pokrótce przypomniał, co było w kolejnych latach, jeszcze przed powołaniem do życia tej instytucji.

- Po roku 1950, kiedy Muzeum Wojska Polskiego wywiozło stąd wszystko, co miało wywieźć, zostawiło ten zamek pusty, zrujnowany i oddało w ręce PTTK. I cóż ci członkowie PTTK mieli z tym zrobić? Jak mieli się do tego zabrać, kiedy morze ruin, potrzeby w kraju olbrzymie, a tutaj taki obiekt? W moim przekonaniu zrobili bardzo wiele. To była potężna akcja uświadamiająca ważność tego zabytku, uświadamiająca miejscowe społeczeństwo, że chociaż to jest zabytek nacechowany tak negatywnie, antypolsko, to trzeba go ratować, że jest to wartość – mówił dr hab. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego. [/cyt]

W 1950 roku zamek malborski został przekazany Ministerstwu Kultury i Sztuki, które uczyniło administratorem tego obiektu Zarząd Urządzeń Turystycznych, a od 1957 roku - miejscowy Oddział PTTK. Taki stan rzeczy trwał aż do momentu powołania muzeum z dniem 1 stycznia 1961 roku.